استفاده‌ هکر‌ها از زباله‌های الکترونیکی

سالانه صد‌ها هزار دستگاه الکترونیکی در گورستان‌های دیجیتالی ریخته می‌شود. این اتفاق به جز مشکل زیست‌محیطی مهمی که ایجاد کرده است، برای شرکت‌هایی که لوازم الکترونیکی خود را به درستی پاک‌سازی نکرده باشند، خطراتی در پی خواهد داشت. هک کردن زباله‌های الکترونیکی یکی از جدی ترین شیوه هائی است که امنیت سایبری را تهدید می‌کند.

زمانی که زاخاری ۱۶ ساله بود، در میان انبوه زباله‌های کنار جاده، شروع به جمع‌آوری کامپیوتر‌های قدیمی کرد. او درباره‌ی این اقدامش می‌گوید: «من به دنبال اطلاعاتی نبودم. فقط ۱۶ ساله بودم و می‌خواستم با جمع‌آوری قطعات خوب، کامپیوتر بهتری برای خودم بسازم. من دیدم که، اکثر این کامپیوتر‌های قدیمی هنوز هارد دیسک در درونشان بود. به همین خاطر، مطمئن شدم که اکثر کامپیوتر‌های شخصی هنوز هارد دیسکشان را در خود دارند».

هارد دیسک (یا درایو حالت جامد در سال‌های اخیر) جایی است که همه‌ی داده‌ها بر روی آن ذخیره می‌شوند، بنابراین اگر آن را رها کنید، ممکن است هر کسی به ان دسترسی پیدا کند. درست مثل این که یک مجله را روی میز آشپزخانه بگذارید. اطلاعات روی هارد دیسک‌ها احتمالا می‌تواند برای هر چیزی استفاده شود. زاخاری همچنین می‌گوید: «من نمی‌دانم چه اطلاعات و داده‌هایی در آن‌ها بود، زیرا معمولا درایو‌ها را نابود و با درایو‌های بهتری که برای خودم بود، جایگزین می‌کردم. من می‌دانم که وقتی پارتیشن‌های قابل بوت در درایو‌های اصلی وجود دارد، یعنی آن‌ها پاک نشده و یا از بین نرفته‌اند». این تجربه، مثال کاملی از مشکل پاک‌سازی داده‌ها است.

مشکلات پاک‌سازی نادرست

در صورت پاک‌سازی و امحای نادرست وسایل الکترونیکی، دو مشکل اصلی پیش روی کاربران قرار خواهد گرفت. اول این که وقتی این وسایل دور ریخته می‌شوند، بستری برای حملات سایبری به کاربران قبلی‌شان هستند؛ زیرا هکر‌ها می‌توانند اطلاعات را از روی وسایل الکترونیکی بازیابی کنند و از آن‌ها سوءاستفاده کنند. به طور مثال این اطلاعات می‌تواند برای انتشار باج‌افزار یا تهدید شرکت‌ها استفاده شود.

دومین مشکل، پیامد‌های فاجعه‌بار زیست محیطی است. وقتی هارد خراب می‌شود و کل سیستم از بین می‌رود، دستگاه دیگری ارزشی ندارد و احتمالا در زباله‌دان‌های کشور‌های در حال توسعه مثل غنا رها می‌شود. این زباله‌های الکترونیکی مواد سرطان‌زا و گاز‌های سمی در فضا منتشر می‌کنند و کودکان این کشور‌ها که معمولا هم فقیر هستند، در این فضای آلوده از بین زباله‌ها به دنبال وسایل ارزشمند می‌گردند.

همچنین این آلودگی وارد آب‌های زیرزمینی و خاک می‌شود که اثرات گسترده و زیادی خواهد داشت. شیوه‌نامه‌ی محیط زیست سازمان ملل متحد تاکید می‌کند که فلزات سنگین و سایر مواد خطرناک موجود در وسایل الکترونیکی آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند و سایر خطرات زیست‌محیطی و سلامت عمومی را به همراه دارد. علاقه‌ی ما به فناوری‌های روز دنیا هزینه‌های بالایی دارد و منظور فقط پرداخت مبالغ سنگین برای تلفن‌های هوشمند نیست؛ بلکه باعث هزینه‌های زیست‌محیطی و سایبری نیز می‌شود.

فجایع زیست‌محیطی

نوآوری سریع و کاهش هزینه‌ها منجر به افزایش مصرف کالا‌های الکترونیکی شده است. در حالی که این امر کیفیت زندگی، سلامتی و سرگرمی ما را بهبود می‌بخشد، جنبه‌ی منفی آن نیز قابل توجه است. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، میزان زباله‌های الکترونیکی تا سال ۲۰۵۰ بیش از دو برابر خواهد شد و سالانه به ۱۲۰ میلیون تن خواهد رسید.

برای کسانی که در اروپا زندگی می‌کنند، تصور عمق فاجعه دشوار است. ولی برای ساکنان کشور‌های آفریقایی به خصوص آکرا، پایتخت غنا که در حال حاضر قبرستان دیجیتالی کامپیوترها، تلویزیون‌ها و سایر لوازم الکترونیکی کشور‌های توسعه یافته است، این مساله کاملا روشن و واضح است. در منطقه آگبوگ بلوشی در حاشیه‌ی شهر آکرا پایتخت جمهوری غنا، یکی از بزرگترین زباله‌دان‌های الکترونیکی جهان روز به روز گسترده‌تر شده و محیط زیست را آلوده‌تر می‌کند.

هدف اولیه‌ای که منجر به چنین زباله‌دان مخربی در حاشیه آکرا شد، در ظاهر خیرخواهانه بود. بسیاری از کشور‌های عضو اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا، در اقدامی هماهنگ تصمیم گرفتند که کامپیوتر‌های دست دوم را با هدف توسعه و گسترش استفاده از فناوری، به کشور‌های غرب آفریقا اهدا کنند. اما مشکل از همان ابتدای امر شروع شد. بسیاری از این کامپیوتر‌ها اهدایی، شکسته و دچار نقص فنی غیرقابل تعمیر بودند و تعدادشان آن قدر زیاد بود که دولت غنا اصلا انتظار آن را نداشت. واردات کامپیوتر و دیگر دستگاه‌های الکترونیکی دست دوم از کشور‌های غربی نه فقط متوقف نشد، بلکه افزایش هم یافت. دولت غنا نیز بی‌توجه به عواقب وخیم بازیافت نشدن، انبوه دستگاه‌های الکترونیکی غیرقابل مصرف را در زمین‌های منطقه‌ی آگبوگ بلوشی تلنبار کرد.

وسایل الکترونیکی مدرن می‌توانند شامل ۶۰ عنصر شیمیایی مختلف باشند که برخی از آن‌ها خطرناک هستند؛ اما بسیاری نیز دارای ارزش اقتصادی هستند و می‌توان آن‌ها را از لوازم الکترونیکی استخراج کرد. تلفن‌های همراه نیز حاوی مواد با ارزش دیگری مانند پلاستیک، شیشه و سرامیک هستند که می‌تواند دوباره مورد استفاده قرار بگیرد.

برخی اقدامات برای حل این مشکلات در دست انجام است؛ اما به جز مشکلات زیست‌محیطی مشکل دیگری که خیلی ازصاحبان وسایل الکترونیکی را نگران می‌کند، سوءاستفاده‌ی هکر‌ها از اطلاعات آنهاست. به همین جهت، ترجیح می‌دهند این وسایل خود را کامل از بین ببرند تا اینکه مثلا آن‌ها را برای خیریه‌ای بفرستند تا با تعمیر آن، دوباره بتوان از آن‌ها استفاده کر؛ چرا کهاخباری منتشر شده است مبنی بر این که برخی از شرکت‌هایی که کامپیوتر‌های قدیمی را به یک موسسه‌ی غیرانتفاعی در آفریقا هدیه داده بودند، بعد از این اقدام هک شده‌اند.

چنین اخباری باعث می‌شود افراد یا شرکت‌ها وسایل الکترونیکی خود را، قبل از بیرون انداختن یا اهدا به جای دیگر، کاملا از بین ببرند تا غیر قابل استفاده باشد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر می‌پردازیم که چرا شرکت‌ها معمولا برای بیرون انداختن وسایل الکترونیکی از روش‌هایی استفاده نمی‌کنند که آسیب کمتری به محیط زیست بزند (دوست‌دار محیط زیست).

مشکلات امنیت سایبری

مایکل شنک، مشاور ارشد امنیت سایبری با بیش از یک دهه تجربه در صنعت هوافضا و صنایع دفاعی، می‌گوید: «من این مورد را بار‌ها از کانال‌های خبری مختلف دیده و شنیده‌ام که شرکت‌هایی که در حال بازسازی و تعمیر وسایل الکترونیکی قدیمی و مستعمل هستند، به همه‌سی اطلاعات خاص و ویژه‌ی آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.»

مشکلات زیادی در نحوه‌ی کار با دستگاه‌های دیجیتال وجود دارد. منظور از دستگاه‌های دیجیتال، فقط کامپیوتر‌ها نیست؛ ساعت‌های هوشمند و تلفن‌ها دارای فضای ذخیره‌سازی زیادی هستند. بسیاری از اطلاعات ارزشمند را حتی می‌توان از سایر دستگاه‌های هوشمند مانند پرینتر‌ها و یا حتی جاروبرقی‌های هوشمند بازیابی کرد. شنک می‌گوید: «این دستگاه‌ها انواع اطلاعات را در مورد ما دارند و ممکن است ما حتی متوجه نباشیم یا ندانیم که اطلاعاتمان در آن‌ها وجود دارد.»

در جریان کنفرانس جهانی زباله‌های الکترونیکی، جان شگریان (مدیرعامل یک شرکت بازیافت لوازم الکترونیکی) هک کردن زباله‌های الکترونیکی را «جنایتی نادیده گرفته شده» و «بزرگترین راز کوچک دنیای امنیت سایبری» نامید. جرایم سایبری، سالانه ۱ تریلیون دلار یا حتی بیشتر برای جهان هزینه دارد. اگرچه آمار رسمی در دست نیست، ولی شگریان تخمین می‌زند که لوازم الکترونیکی مستعمل می‌تواند بخش مهمی از این مشکل باشد.

این موضوع همچنین با مطالعه‌ی یکی از محققان دیگر مورد توجه قرار گرفت. جاش فرانتز ۸۵ دستگاه دست دوم را به قیمت ۶۵۰ دلار خریداری کرد و سعی کرد ببیند چه اطلاعاتی می‌تواند از آن‌ها دریافت کند. او بیش از ۳۶۶، ۳۰۰ پرونده، شامل تصاویر و اسناد پیدا کرد، و توانست اطلاعات شخصی مثل تاریخ تولد، شماره‌های تامین اجتماعی، کارت اعتباری و شماره‌ی گذرنامه را از چندین دستگاه، پیدا کند. در مجموع، فقط ۲ مورد از این ۸۵ دستگاه به درستی پاک‌سازی شده بودند.

شاید نمونه‌هایی که فرانتز خریداری کرده است نماینده‌ی کل صنعت نباشد، اما به نظر می‌رسد که این مشکل در مقیاس بزرگی وجود دارد. یک آزمایش مشابه در سال ۲۰۱۲ نشان داد که نیمی از دستگاه‌های مورد تجزیه و تحلیل، هنوز حاوی اطلاعات شخصی قابل دسترسی هستند. تحلیل دیگری از سال ۲۰۱۹ نشان داد که دو سوم از ۲۰۰ درایو یو‌اس‌بی فروخته شده در ای‌بی (eBay) هنوز حاوی اطلاعات شخصی بودند.

به طور مشابه، شرکت امنیتی اواست توانست داده‌ها را از تلفن‌های دور انداخته شده بازیابی کند. کاربران تصور می‌کردند همه‌ی داده‌ها از دستگاه‌ها حذف شده‌اند، اما با استفاده از نرم‌افزار تجاری موجود، این شرکت توانست آن‌ها را بازیابی کند. از این دستگاه‌ها حتی می‌توان برای هک رمز‌های وای‌فای استفاده کرد.

با شروع ویروس کرونا و رواج فرهنگ دورکاری، مشکلات زباله‌های الکترونیکی بیشتر شده است. زیرا شرکت‌ها اقدام به خرید لپتاپ برای کارکنان خود کرده‌اند و افراد بیشتری خواهان ارتقای کامپیوتر‌های خانگی و سایر دستگاه‌های دیجیتال خود هستند. زباله‌های الکترونیکی نه تنها برای کاربران خانگی بلکه برای شرکت‌هایی که در آن‌ها کار می‌کنند، یک تهدید بالقوه به شمار می‌رود.

در بسیاری از موارد، کامپیوتر خانگی ممکن است به اندازه‌ی کامپیوتر شرکت ایمن نباشد. علاوه بر این، بسیاری از کامپیوتر‌های خانگی در حال حاضر علاوه بر اطلاعات شخصی خود، جزئیات شرکت را نیز ذخیره می‌کنند و بعید است که کاربران خانگی به اندازه‌ی شرکت‌ها به نحوه‌ی دور ریختن لوازم الکترونیکی دقت کنند.

معمولا شرکت‌ها سیاست و روش مشخصی برای پاک کردن هارد دیسک‌های کامپیوتر‌های خود دارند. نیرویی که دورکاری می‌کند، تمایل دارد تا کارهایش را با کامپیوتر شخصی خود انجام دهد و به همین علت اطلاعات را به دستگاهش منتقل می‌کند. این اطلاعات فقط شامل فایل‌ها نیست؛ کامپیوتر‌های شخصی که به شبکه‌های وای‌فای و وی‌پی‌ان شرکت دسترسی دارند، ورودی‌ها و کوکی‌های مرورگر و سایر اطلاعاتی را که به درستی در دستگاه‌ها پاک نشده، در خود ذخیره می‌کنند. مجرمان سایبری این مساله را می‌دانند و اجزایی را که در زباله‌های الکترونیکی پیدا می‌کنند، برای خود بر می‌دارند. بازیابی هارد دیسک‌ها، فایل و تکنیک‌های رمزگشایی و به دست آوردن داده‌ها، نسبتا آسان است.

اخاذی از اطلاعات افراد و شرکت‌ها، اولین مشکل و شاید ساده‌ترین آن باشد. مشکلات اصلی، آنجایی شروع می‌شود که مورادی مانند گذرواژه‌ها و سایر اعتبارنامه‌ها نیز بازیابی شوند. خیلی اوقات هکر‌ها و مجرمان سایبری این اطلاعات را در دارک‌وب‌ها می‌فروشند یا در برخی موارد آن‌ها را به سایر شرکت‌ها یا رقبا می‌فروشند. در نهایت هکر یا مجرم سایبری می‌تواند با استفاده از این اطلاعات، بدون این که شرکت متوجه شود، وارد سیستم‌های آن شود. همچنین هکر‌ها می‌توانند با بازیابی این اطلاعات دست به اقداماتی از قبیل سیاه‌نمایی افراد، انجام حملات فیشینگ، احیای شناسه‌ها و سیم‌کارت‌ها، دسترسی به حساب‌های بانکی و … نیز بزنند. بنابراین، گورستان‌های دیجیتالی، گنجینه‌ای باارزش برای هکرهاست.

به جز مواردی که گفته شد، نوع دیگری از مشکلات، ضعف پاک‌سازی زنجیره‌ی تامین است که می‌تواند باعث افشای اطلاعات شود. به طور مثال، فرض کنیم شرکت الف هارد دیسک‌هایش را به طور ایمن از کار انداخته باشد، ولی شرکت ب که تامین‌کننده‌ی شرکت الف است و ممکن است برخی از داده‌های شرکت الف را در اختیار داشته باشد، درایو‌های خود را با استفاده از روش‌های ایمن مشابه از کار نینداخته باشد. درایو‌های شرکت ب ممکن است به محل دفن زباله در آفریقا برسد و منجر به افشای داده‌های شرکت الف شود. در اینجا شرکت الف به درستی تمام اقدامات امنیتی را برای پاک‌سازی اطلاعات خود انجام داده است، اما شرکت تامین‌کننده‌ی دیگیر که به اطلاعات آن دسترسی داشته است، موجب افشای آن‌ها شده است.

بنابراین، شرکت‌ها نه تنها موظف به حفظ اطلاعات خود هستند، بلکه باید از داده‌های مشتریان خود نیز تحت قوانین عمومی حفاظت از داده‌ها (GPRD) محافظت کنند. عدم انجام این کار، عواقب و پیگرد قانونی دارد.
اکنون، می‌توان برخی از مشکلاتی را که در اثر پاک‌سازی و امحای نادرست وسایل الکترونیکی پیش می‌آید، تصور کرد.

پاک‌سازی ایمن داده‌ها

برای اطمینان از امنیت داده‌ها قبل از دور انداختن کامپیوترها، روش‌های متفاوتی وجود دارد. با توجه به نوع هارد، باید روش مخصوص را استفاده کرد. به طور مثال برای یک هارد معمولی که دارای قطعات چرخان مکانیکی است، می‌توان به راحتی با ایجاد چند سوراخ در هارد دیسک آن را غیرقابل بازیابی کرد. اما در مورد درایو‌های جدیدتر حالت جامد (SSD)، باید از طریق نرم‌افزار مخصوص آن‌ها اقدام کرد تا تنظیمات به حالت اولیه (صفر یا کارخانه) در بیاید و دیگر اطلاعاتی روی آن باقی نمانده باشد که قابل بازیابی باشد.

بازیابی اطلاعات حتی از روی هارد دیسک‌های خرد شده نیز امکان‌پذیر است. به طور کلی، حذف چیز‌هایی از هارد دیسک شما کافی نیست؛ زیرا نرم افزاری وجود دارد، که می‌تواند موارد را بازیابی کند. وقتی چیزی را از هارد دیسک حذف می‌کنید، فرآیند حذف کامپیوتر از ابتدای آن پرونده‌ی انجام می‌شود که به آن سرصفحه می‌گویند و این پیام را نمایش می‌دهد که: «فایل از اینجا شروع می‌شود». این فرایند، تنها کاری که انجام می‌دهد حذف آن سرصفحه است و کل فایل حذف نمی‌شود؛ بنابراین ممکن است ببینید در پوشه‌ها هیچ فایلی وجود ندارد، اما این فایل‌ها هنوز در هارد دیسک وجود دارند تا زمانی که دوباره بازیابی شوند. دوست‌داران محیط زیست، راه‌هایی برای از بین بردن داده‌ها پیشنهاد می‌دهند که آسیب کمتری به محیط زیست داشته باشد؛ مثل روش‌های ضربه زدن به کامپیوتر با چکش یا آهنربا.

کامپیوتر‌های قدیمی

با توجه به این که اطلاعات و داده‌ها سال‌ها بر روی دستگاه‌های الکترونیکی باقی می‌مانند، برای دور انداختن آن‌ها لازم است اقدامات لازم و ایمن انجام شود. اولین قدم مربوط به عادت مصرف کاربران است. همان طور که بیان شد، هرچه درایو‌های ذخیره‌سازی بیشتری دور ریخته شود، خطر بیشتر خواهد شد؛ بنابراین بهتر است از دستگاه‌ها به طور پایدار استفاده شود و تا حد امکان زباله‌ها محدود شود. این مساله نه تنها به امنیت کمک میکند باعث کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی هم می‌شود.

زمانی که کاربران هارد دیسک خود را خرد می‌کنند، در واقع سیستم خود را خراب کرده‌اند. این کار، چالش‌های فنی و مالی برای استفاده‌ی مجدد از کامپیوتر یا سایر لوازم الکترونیکی ایجاد می‌کند. امروزه با پیشرفت علم، حذف اطلاعات و داده‌ها آسان‌تر از سال‌های گذشته شده است و می‌توان اطلاعات دستگاه‌ها را به طور کامل و ایمن پاک‌سازی کرد.

ده سال پیش، حذف اطلاعات به صورت ایمن از درایو‌های حالت جامد بسیار سخت و بیست سال پیش، انجام این کار در هارد درایو‌های معمولی یک چالش بود. اما امروزه، سالانه صد‌ها میلیون دستگاه به درستی با نرم افزار پاک‌سازی می‌شوند. هیچ افشای داده‌ای رخ نمی‌دهد، و چندین آزمایش و تایید و گواهینامه برای این فناوری وجود دارد. بنابراین، دیگر نیازی به استفاده از آهنربا یا مته‌ای که داده‌ها را غیرقابل تعمیر و بازیابی کند، نیست.

تصورات غلط زیادی در این صنعت وجود دارد. برخی از افراد ممکن است فکر کنند که با فرمت کردن کامپیوتر خود، آن را پاک‌سازی می‌کنند و بعد به راحتی می‌توانند دور بیندازند؛ در حالی که چنین نیست. به همین جهت، توصیه می‌شود از نرم افزار خاصی برای انجام این کار استفاده شود. ضمنا بهتر است افراد نسخه‌ی رایگان را انتخاب نکنند؛ زیرا ممکن است پاک‌سازی کامل انجام نشود و برخی داده‌ها باقی بمانند. این فناوری کامل است و هر مدیری که مسئول محافظت از زیرساخت‌های فناوری اطلاعات شرکت است، می‌تواند آن را اجرا کند.

همچنین، کمیسیون تجارت فدرال ایالات متحده راهنمای مفیدی برای دور انداختن وسایل الکترونیکی دارد. ابتدا، باید از حساب‌های کاربری خارج شوید که برای این کار نیز ابزار‌های تخصصی وجود دارد. در مرحله‌ی دوم، باید تمام اتصالات بلوتوث و وایرلس را قطع کنید و سپس هارد دیسک خود را باتوجه به نوع آن پاک‌سازی کنید. اگر می‌خواهید امنیت بیشتری داشته باشید، می‌توانید از یک شرکت تخصصی کمک بگیرید.

البته قبل از این که کاربران دستگاه خود را دور بیندازند، باید به شرکت یا سازمان خود اعلام کنند؛ زیرا ممکن است دستگاه با تعمیر یا بازسازی دوباره قابل استفاده در بخش دیگری باشد و یا این که قطعات آن قابل استفاده باشد. اگر مورد استفاده‌ی شرکت نباشد، می‌توانند پس از پاک‌سازی کامل و ایمن داده‌ها، آن را تعمیر و بازسازی کنند و بفروشند.

اگر افراد به هر دلیل نمی‌خواهند دستگاه خود را بفروشند یا مشتری و بازار آن را ندارند، می‌توانند آن را به خیریه‌ها اهدا کنند تا افرادی که توان مالی کمتری دارند، از آن‌ها استفاده کنند. البته گاهی هم مقصد بعدی دستگاه‌های اهدایی محل دفن زباله‌های الکترونیکی است؛ زیرا ممکن است افراد نتوانسته باشند با آن کار کنند یا برای آن‌ها مناسب نبوده باشد. به همین جهت باید اطلاعات کاربر اولیه به روش کاملا ایمن پاک‌سازی شده باشد تا به دست هکر‌ها نیافتد. همچنین، اگر کاربران خیلی نگران اطلاعات خود هستند می‌توانند هارد دیسک خود را نگه دارند و کامپیوتر را اهدا کنند.

در صورتی که هیچ کدام از پیشنهاد‌های فوق انجام نشد، برای دور انداختن دستگاه الکترونیکی باید به بازیافت سازگار با محیط زیست مراجعه شود تا فلزات گرانبهای دستگاه جدا شود و قطعات و وسایلی که قابل بازیافت و استفاده مجدد در بخش مواد اولیه هستند، مورد استفاده قرار گیرند. در تمام این مراحل باید اطمینان حاصل شود که با استفاده از تکنیک‌های نرم‌افزاری مناسب، پاک‌سازی ایمن انجام شده است.

از آنجا که هر روز تجهیزات بیشتری بلااستفاده و در حال رها شدن هستند، تعداد زباله‌های الکترونیکی نیز رو به افزایش است. باید امیدوار بود که در چند سال آینده، این رویه تغییر کند و با داشتن تعهدات حرفه‌ای بیشتر در استفاده‌ی مجدد و بازیافت مناسب برای دستگاه‌هایی که به پایان عمر خود رسیده‌اند، روند تولید زباله‌ی الکترونیکی کاهش یابد.

منبع: گرداب