وضعیت کشورهای دارای استارت آپ ویزا از منظر شاخص های نوآوری، کارآفرینی و جذب، نقش ویزای استارت آپی در سیستم مهاجرتی کشورها و تاثیرات استارتاپ ویزا اکوسیستم نوآوری در ایران بررسی شد.
امروزه استارت آپ ها در مرکز تغییرات بنیادین در کسب وکارها و صنایع مختلف هستند. استارت آپ ها نیازمند استعدادهای خاصی هستند که ممکن است تعداد کمی از آن ها در کشور وجود داشته باشند. ویزای استارت آپ یکی از این ابزارهای جدید بکار گرفته شده توسط دولت های پیشرو است. این کشورها برای رفع نیاز به استعدادهای خاص اقدام به دادن استارت آپ ویزا به استعدادهای موجود در کشورهای دیگر می نمایند. این ویزاها نقش بسیار مهمی برای رقابت پذیری در پویایی اقتصادی کشورها نقش مهمی دارند. به طور کلی این ویزاها بر اساس طراحی خود کانال کم حجمی از مهاجرت را ایجاد کرده اند و تنها بخشی از جورچین بزرگ تر فضای مشوق کارآفرینی و رشد اقتصادی هستند.
ضرورت و اهداف پژوهش
در اقتصاد جدید جهانی استارت آپ ها (شرکت های نوآور جوان با پتانسیل رشد بالا) به عنوان بازیگران کلیدی توسعه اقتصادی در نظر گرفته می شوند. یکی از ویژگی های مهم استارت آپ این است که شیوه جدیدی از کسب وکار که قبلا تجربه نشده است را آغاز می کند. در سال های اخیر بسیاری از کشورهای پیشرفته با مشکل بیکاری زیاد و رشد ناخالص داخلی بسیار کم مواجه شده اند. به همین منظور استارت آپ ویزاها برای حل این مشکل در دستور کار دولت ها قرارگرفته اند؛ چراکه برای ایجاد محصولات و خدمات جدید که بتوانند بازارهای جهانی را در اختیار بگیرند به نوعی خاصی از استعدادها نیاز دارند. کارآفرینان مستعد، اغلب جذب کشورهایی می شوند که بستر فعالیت های کارآفرینانه و نوآورانه در آن ها فراهم باشد؛ بنابراین کشورها نیاز دارند که هم افراد ماهر خارجی را جذب کنند و هم استعدادهای داخلی را حفظ کنند. ویزای استارت آپ پدیده جدیدی نیست و در حقیقت، این روند از سال ۲۰۱۲ به سرعت گسترش یافته است. این ابزار که برای جذب نوع خاصی از افراد مستعد طراحی شده است، امروزه تقریبا در هر اقتصاد پیشرفته ای یافت می شود. در سال های اخیر نشان داده شده است که افزایش خالص اشتغال تا حدودی از استارت آپ ها ناشی می شوند؛ بنابراین ضروری است که سیاست گذاران جمهوری اسلامی ایران نیز برای توسعه فضای استارت آپی کشور هم افراد بومی و هم افراد خارجی را تشویق کنند که کسب وکار خود را در داخل کشور راه اندازی کنند.
بررسی وضعیت کشورهای دارای استارت آپ ویزا از منظر شاخص های نوآوری، کارآفرینی و جذب
با نگاهی به جایگاه جهانی و منطقه ای کشورها ازنظر شاخص های نوآوری، کارآفرینی و توانایی جذب استعدادها مشخص می شود که هر گروه از کشورها از راه اندازی ویزای استارتاپی اهداف ویژه ای را دنبال می کنند. در دسته ی اول کشورهای پیشرو قرار دارند. این کشورها به لحاظ شاخص های نوآوری و کارآفرینی و جذب استعداد های درخشان حائز رتبه های ممتاز هستند. آمریکا، ایرلند کانادا، استرالیا، سنگاپور، نیوزلند، انگلستان، دانمارک، هلند و فنلاند در این دسته قرار می گیرند. در دسته دوم کشورهایی قرار می گیرند که از منظر این سه شاخص در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارند. این کشورها به دلیل رقابت با کشورهای دسته ی اول بیشتر سیاست های رقابتی را دنبال می کنند. فرانسه، استونی، قبرس، پرتغال، لیتوانی و لتونی در این دسته قرار می گیرند. در دسته ی سوم کشورهایی قرار دارند که عموما ازلحاظ شاخص های کارآفرینی و نوآوری از وضعیت مناسبی برخوردارند اما شاخص جذب استعداد های جهانی آن ها از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. کره جنوبی، ژاپن، اسرائیل، چین، ایتالیا و شیلی در این دسته قرار می گیرند. در دسته ی چهارم کشورهایی هستند که از منظر هر سه شاخص نوآوری، کارآفرینی و جذب استعداد ها از وضعیت خوبی برخوردار نیستند. این کشورها به برنامه های استارت آپ ویزا به عنوان اهداف بلندمدت و توسعه ای برای بهبود وضعیت خود نگاه می کنند. تایلند، فیلیپین و برزیل در این دسته قرار می گیرند.
کشور ایران نیز با رتبه های ۶۱ در شاخص جهانی نوآوری، ۷۲ در شاخص کارآفرینی و ۱۲۳ در شاخص جذب استعدادها بیشتر به کشورهای دسته چهارم نزدیک است اما باید به این نکته توجه داشت که ایران با برخورداری از وضعیت مناسب رتبه دوم در منطقه ی آسیای مرکزی و شرقی و با توجه به این که کشورهای این منطقه و همچنین کشورهای همسایه هنوز به صورت جدی وارد برنامه های استارت آپی نشده اند، از این مزیت برخوردار است که بتواند به کشوری ممتاز و شناخته شده به لحاظ نوآوری و استارت آپ در منطقه ی خود تبدیل شود.
نقش ویزای استارت آپی در سیستم مهاجرتی کشورها
بسیاری از کشورها انواع مختلفی از ویزا برای گروه های مختلف مهاجران اقتصادی داشته اند. این کشورها در طراحی ویزای استارت آپ به دنبال گروه ویژه ای از استعدادها هستند. ویزایی هدفمند برای کارآفرینانی که در مراحل اولیه کار قرار دارند و می توانند نوآوری را در بخش های مبتنی بر تقاضا افزایش دهد. برخی از انواع این ویزاها عبارت اند از:
ویزا برای کارآفرینان: ویزاهای کارآفرینی مرسوم اغلب از متقاضیان یک طرح کسب وکار دقیق، جامع و باثبات که به لحاظ اقتصادی قابلیت اجرا دارد، می خواهند. الزامات حداقل سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال که برای ویزاهای کارآفرینی نسبت رایج هستند، موانع زیادی را برای بسیاری از استارت آپ ها ایجاد می کند.
ویزا برای خوداشتغالی: این نوع ویزا دارای استانداردهای خاصی است و به همین دلیل بیشتر برای افرادی که تمایل به خوداشتغالی دارند و بنیان گذاران برخی از شرکت ها مناسب است. این ویزا موانعی مانند راهنمایی و اطلاعات محدود و فرآیندهای بوروکراتیک سخت گیرانه را برای کار آفرینان خارجی ایجاد می کند.
ویزا برای سرمایه گذاران: این ویزاها اغلب برای کارآفرینان استارت آپی، به دلیل حجم سرمایه گذاری بالایی که نیاز دارند، قابل دستیابی نیستند. علاوه بر این، بسیاری از ویزاهای سرمایه گذاری از سرمایه گذاران انتظار مشارکت فعال در اداره کسب وکار خود را ندارند، این در حالی است که کارآفرینان استارت آپی نقش مهمی را در اداره و مدیریت کسب وکار خود ایفا می کنند.
ویزاهایی که متخصصان ماهر را هدف می گیرند: چنین ویزاهایی اغلب برای نمایش معیارهای سرمایه انسانی به کار گرفته می شوند اما به طور کلی به یک شغل و کارفرما وابسته اند. این ویزاها برای نیروی کار با پیشنهاد شغلی از کارفرمای معتبر یا حامی قابل قبول در دسترس هستند. بنیان گذاری شرکت یا از آن مهم تر پیگیری هر نوع فعالیت درآمدی دیگری، در ذیل بیشتر این طرح ها ممنوع است.
تاثیرات استارتاپ ویزا بر استارتاپ های ایرانی و اکوسیستم نوآوری در ایران
بین المللی سازی فضای استارتاپی شکل گرفته در کشور در موفقیت و حفظ روند رو به رشد آن بسیار موثر است. از آن جهت که ایران در منطقه از جایگاه خوبی ازنظر شاخص نوآوری برخوردار است می تواند به عنوان قطب توسعه و جذب کارآفرینان استارت آپی در منطقه تبدیل شود. همان طور که کارآفرینان ایرانی درخواست کننده ویزای استارتاپ از کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و استونی بوده اند، ایران نیز می تواند میزبان کارآفرینانی از سایر کشورها باشد.
وجود استارتاپ های ایرانی در کشورهای دیگر نشان از ظرفیت بالای استارتاپ های ایرانی دارد. لذا ویزای استارتاپ برای جذب نخبگان و علاقه مندان دانشجویان بین المللی در ایران می تواند گزینه مناسبی باشد. به همین منظور طراحی یک برنامه ویزای استارتاپی برای ایران با فضای نوپای استارتاپی بهتر است بر طرح های قوی شامل برنامه رشد و توسعه استارتاپ استوار باشد. این طرح ها دارای اصول خاصی هستند که برخی از آن ها عبارت اند از:
تعیین کف سرمایه گذاری یا ایجاد شغل برای این نوع ویزا باید به گونه ای باشد که ریسک پذیری را کاهش نداده و محرک نوآوری باشد.
توجه به ایده های کسب وکار متناسب با برنامه توسعه و اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی هر کشور در اعطای ویزای استارتاپ باید مورد توجه قرار گیرد.
نوع ارزیابی سرمایه انسانی مورد نیاز ویزای استارتاپ به نوع ایده ی کسب وکار وابسته است.
بسته به نوع میزان توسعه فضای استارتاپی کشورها میزان حمایت های تعریف شده در برنامه های ویزای استارتاپ کشورها متفاوت است.
جمع بندی
در اقتصاد جدید جهانی استارت آپ ها به عنوان بازیگران کلیدی توسعه اقتصادی در نظر گرفته می شوند. در سال های اخیر استارت آپ ویزاها برای حل مشکل بیکاری زیاد و رشد ناخالص داخلی بسیار کم در دستور کار دولت ها قرار گرفته اند. با نگاهی به جایگاه جهانی و منطقه ای کشورها ازنظر شاخص های نوآوری، کارآفرینی و توانایی جذب استعدادها مشخص می شود که هر گروه از کشورها از راه اندازی ویزای استارتاپی اهداف ویژه ای را دنبال می کنند. با توجه به جایگاه مناسب ایران از منظر شاخص نوآوری در منطقه ایران می تواند به عنوان قطب توسعه و جذب کارآفرینان استارت آپی در منطقه تبدیل شود. لذا ویزای استارتاپ برای جذب نخبگان و علاقه مندان دانشجویان بین المللی در ایران می تواند گزینه مناسبی باشد. به همین منظور طراحی یک برنامه ویزای استارتاپی برای ایران با فضای نوپای استارتاپی بهتر است بر طرح های قوی شامل برنامه رشد و توسعه استارتاپ استوار باشد.
این مطالعه در رصدخانه مهاجرت ایران توسط بهرام صلواتی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
منبع: جامعه اندیشکده‌ها
